Shell ve Nijer delta vakası: Birleşmiş Milletler iş dünyası ve insan haklarına dair rehber ilkeler çerçevesinde özen yükümlülüğü (Due Diligence)

Bu çalışma, Birleşmiş Milletler İş Dünyası ve İnsan Haklarına Dair Rehber İlkeler çerçevesinde ulusötesi şirketlerin özen yükümlülüğünün (due diligence) kapsamını ele almaktadır. Söz konusu yükümlülüğün, ulusötesi şirketlerin yalnızca kendi faaliyetleriyle mi sınırlı olduğu, yoksa iştirakleri ve tedarik zincirlerindeki şirketlerin faaliyetlerini de kapsayıp kapsamadığı sorusuna odaklanmaktadır. Bu bağlamda, ulusötesi şirketlerin özen yükümlülüğünün iştirakleri ve tedarik zincirlerindeki iş ilişkileri açısından nasıl değerlendirildiğini inceleyerek, insan hakları üzerindeki olumsuz etkilerin önlenmesine yönelik özen yükümlülüğünün kapsamını tartışmaktadır. Bu doğrultuda, çalışmanın ilk bölümünde uluslararası standartların oluşum süreci ve Birleşmiş Milletler İş Dünyası ve İnsan Haklarına Dair Rehber İlkeler çerçevesinde özen yükümlülüğünün kapsamı analiz edilmiştir. İkinci bölümde ise, Shell’in Nijer Deltası’ndaki petrol çıkarma faaliyetleri nedeniyle meydana gelen olumsuz insan hakları etkileri sonucunda dört Nijeryalı çiftçinin Shell aleyhine açtığı davalar ele alınarak, Lahey Temyiz Mahkemesi’nin 29 Ocak 2021 tarihli kararları incelenmiştir. İncelenen yargı kararları ve uluslararası standartlar, ulusötesi şirketlerin yalnızca kendi faaliyetlerinden değil, aynı zamanda iştirakleri ve tedarik zincirlerindeki şirketlerin eylemlerinden doğan olumsuz insan hakları etkilerinden de sorumlu tutulabileceğini ortaya koymaktadır.