Büyükgebiz, AtillaÖztürk, Birol2024-07-182024-07-1820151300-1744https://search.trdizin.gov.tr/yayin/detay/196630https://hdl.handle.net/11411/5985Ekosistem üzerinde çok yaygın olarak bulunan ve sayıları giderek artan doğal veya sentetik, hormonal olarak aktif, endokrin sisteme toksik olan maddelere ve ksenohormonlara endokrin bozucular denmektedir. Çevrede bulunan veya tarımda kullanılan haşere ilaçları, bitki koruyucular, bitkilerin hızlı büyümesini artıran hormonal ilaçlar ve endüstriyel maddeler endokrin bozucuların listesini oluşturmaktadır. Endokrin bozucular intrauterine döneme etki ederek konjenital malformasyonlara yolaçabildiği gibi; postnatal dönemde üreme, immun sistem ve tiroid fonksiyonlar üzerine de olumsuz etki gösterirler. Endokrin bozucular hormonların biyosentezini, salınımını, transportunu veya yıkımını reseptör veya postreseptör aktivasyon yoluyla etkileyerek; östrojenik, antiöstrojenik, antiandrojenik veya androjenik etkiler ile gösterirler. Endokrin bozucuların erkek genital sistem üzerine etkileri, östrojenik etkilerinden dolayı daha çok gecikmiş puberte olarak gözükmektedir ve en önemli etkisini Leydig hücrelerinin androjen üretimini azaltarak göstermektedir. Özellikle promycine, linuron, vinclozin, p,p'DDT, dioxin, fitalatlar, genistein, resveratrol ve bisphenol A Leydig hücre fonksiyonunu etkileyen doğal veya sentetik kimyasallar arasında yer almaktadır. Kızlarda ise diethylstilbesterol, dichlorodiphenyltrichloroethane /dichlorodiphenyl-dichloro ethiylene, methoxyklor, bisphenol A, polychlorinatedbiphenyl, dioxinler ve fitalatlar gibi endokrin bozucular, östrojenik etkileri ile erken telarş ve puberte prekoksa neden olmaktadır. Kızlarda geç puberteye neden olan endokrin bozucular ise atrazin, trenbolan asetat, kurşun ve vinclozindir. Bu yazı endokrin bozucuların, hızlı büyüme dönemindeki çocukluk çağı ve adölesanların sürekli gelişim ve değişim halinde olan endokrin sistemleri üzerine etkilerini son yayınlar ışığında gözden geçirmektedir.trinfo:eu-repo/semantics/openAccessReview Article7216619663022